Dapper en gedurfd, Beethoven is een van de meest vernieuwende figuren in de geschiedenis van de klassieke muziek. Hij verbreedde de reikwijdte van de sonate, de symfonie, het concerto en het kwartet. Het is echter zijn bijdrage aan de symfonie die tegenwoordig het meest wordt erkend. Hij componeerde 9 symfonieën en ze vertegenwoordigen een tijdlijn van zijn muzikale ontwikkeling. Tegen de negende had hij de lengte van de symfonie verdubbeld, geëxperimenteerd met de structuur en een refrein toegevoegd, iets wat nog nooit eerder in een symfonie was gedaan.
De eerste romanticus
Hoewel hij het niet wist, werd Beethoven een toonaangevend licht voor de romantici die hem volgden. Zijn muziek werd beschouwd als een instrument voor emotionele expressie en na zijn dood bleven componisten als Brahms, Liszt en Schubert innoveren met de erfenis van Beethoven die hen de moed gaf om te experimenteren. Een voorbeeld is Beethovens 6e symfonie ‘Pastoraal’. Beethoven was een liefhebber van de natuur en trok vaak uit Wenen voor wandelingen op het platteland. In zijn 6e symfonie kregen de bewegingen titels als ‘Vrolijke bijeenkomst van plattelandsmensen’ en ‘Ontwaken van opgewekte gevoelens bij aankomst op het platteland’. Geïnspireerd raken door beelden en de natuur was niet nieuw, veel componisten vóór hem hadden iets soortgelijks gedaan (denk aan Vivaldi’s vier seizoenen), maar Beethoven schreef over de gevoelens die deze scènes opriepen, niet alleen over het landschap zelf. Hij zei zelfs dat de Zesde symfonie “meer de uitdrukking van gevoel is dan schilderen”. Dit was een zeer belangrijke stap voorwaarts op de weg naar romantiek en de ontwikkeling van programmamuziek.
Hoe componeerde Beethoven ondanks zijn progressieve doofheid?
Op 26-jarige leeftijd merkte Beethoven dat zijn gehoor achteruitging. In 1800, op 30-jarige leeftijd, schreef hij aan zijn vriend “van een afstand hoor ik de hoge tonen van de instrumenten en de stemmen van de zangers niet. . . Soms hoor ik ook nauwelijks mensen die zacht praten.” Beethoven streefde ernaar zijn gehoorverlies geheim te houden, in de hoop dat het geen invloed zou hebben op zijn carrière. Dit resulteerde erin dat hij als een soort kluizenaar werd beschouwd omdat hij sociale evenementen gedurende 2 jaar vermeed. Op 44-jarige leeftijd was Beethoven volledig doof, maar dit weerhield hem er niet van om te componeren. Maar hoe was dit mogelijk? Allereerst was Beethoven een geniaal componist en heeft vele jaren muziek gestudeerd, deze kennis heeft zeker geholpen. Ten tweede gebruikte hij de trillingen van het toetsenbord terwijl hij speelde om hem te helpen het geluid te horen. Er is interessant onderzoek gedaan naar de muziek die Beethoven componeerde toen zijn doofheid verslechterde. Het bleek dat de werken die hij componeerde toen hij zijn gehoor verloor veel meer lage tonen bevatten dan zijn eerdere werk. Er werd getheoretiseerd dat zijn doofheid zijn vermogen om hogere frequenties te horen beïnvloedde, wat resulteerde in lagere composities. Toch gaan zijn latere composities terug naar het gebruik van hogere noten. Men dacht dat hij op dat moment volledig doof was, maar dat hij de muziek nog wel intern hoorde.